Wszystkie treści, historyczne, duchowe i materialne wytworzone przez człowieka, wypełniają określoną, wcześniejszą ziemską przestrzeń. Owa przestrzeń, to środowisko przyrodnicze ukształtowane z różnorodnych elementów, które tworząc go wpływają tym samym na procesy naszego bytowania.
Powędrujmy przestrzenią naszych okolicznych krajobrazów, unaoczni to nam ich zasobność, a zarazem różnorodność środowisk rozciągniętych na tym stosunkowo niewielkim obszarze.
*
W przyjętym powszechnie podziale Polski na regiony geograficzne*, nasza gmina leży w obrębie trzech makroregionów (makroregion to duża jednostka regionalna) – Pogórze Zachodniobeskidzkie, Pogórze Środkowobeskidzkie oraz Beskidy Zachodnie.
Pogórze Zachodniobeskidzkie w obszarze naszej gminy reprezentowane jest z kolei przez mezoregion (dzielą się na nie makroregiony). Jest to Pogórze Wiśnickie, w obrębie którego położona jest Borówna, Lipnica Górna, Lipnica Murowana oraz północne rejony Lipnicy Dolnej i Rajbrotu. W makroregionie Środkowobeskidzkim znajduje się z kolei część mezoregionu Pogórze Rożnowskie, które zajmuje stosunkowo niewielki obszar, a to południowo-wschodnią część Lipnicy Dolnej (pasmo Piekarska Góra – Śpilówka – Bukowiec, tzw. Próg Czchowski) i przylegający doń od południowego zachodu masyw Rogozowej w Rajbrocie. Pogórze Rożnowskie występuje w głównej swej masie po wschodniej stronie Dunajca, przechodzi jedynie na ten obszar w postaci obszernej zatoki.
Pozostałą część gminy, a to tereny położone po południowej stronie drogi Wojakowa – Rajbrot, zajmuje makroregion Beskid Wyspowy, północne, brzegowe jego partie.
Pogórze Zachodniobeskidzkie i Środkowobeskidzkie stanowi w północnych swych partiach zespół wysoczyzn i obszernych garbów o wysokościach rzędu 300 m npm (Kobyla Góra 356 m, Borowska Góra 274 m, Krasna Góra 370 m). Ta część gminy charakteryzuje się obszernymi, wypukło-wklęsłymi stokami o niewielkim nachyleniu zboczy. Obniżają się one od rozległych, spłaszczonych działów, do szerokich dolin o nieckowatych kształtach zaścielonych grubą warstwą nanosów. Powszechny jest tu krajobraz rolniczy, obszarów leśnych jest niewiele i zajmują niekorzystne z rolniczego punktu widzenia tereny.
Na południu gminy teren znacznie się podnosi, nie jest to już obszar falistej przestrzeni, lecz krajobraz wyrazistych wzniesień o charakterze wydłużonych grzbietów. Ich wierzchowiny przebiegają na wysokościach powyżej 400 m npm (Paprotna 436 m i 441 m), Dominiczna Góra (468m), a nawet przewyższają wysokość 500 m npm, jak Piekarska Góra (515 m), Śpilówka (516 m). Najwyższym wzniesieniem obszaru Pogórzy jest Rogozowa/Kozłowa Góra (536 m), wybitne wzniesienie na południowo-wschodnich krańcach Rajbrotu. Rzeźba tego obszaru zbliżona jest swym charakterem do obszarów górskich. Doliny są głęboko wcięte, zbocza dolin bardziej strome, a powszechną dominantą są lasy.
Południową granicę pasa Pogórza Zachodniobeskidzkiego stanowi rzeka Uszwica. Jej rozległa dolina oddziela go bowiem od Beskidów Zachodnich (tu, od Beskidu Wyspowego), a konkretnie od pasma Kobyła (603 m) – Łopusze Wschodnie (612 m), ten drugi szczyt, jest zarazem najwyższym wzniesieniem na terenie gminy.
Decydujący wpływ na współczesną topografię terenu gminy miały dwa czynniki. Pierwszym z nich jest budowa wnętrza ziemi, drugim jest miniona epoka lodowcowa. Nasuwający się z terenu Skandynawii lądolód dotarł aż na przedpole Paprotnej, Dominicznej Góry i pasma Szpilówki. Ponad morze lodu wyrastały jedynie te najwyższe wzniesienia. Potężne masy lodu i towarzyszący im polarny klimat, spowodowały wówczas wielkie przeobrażenia w krajobrazie. Ostatecznego ukształtowania się terenu dokonały późniejsze procesy polodowcowe, a to wietrzenie, erozja i akumulacja. To wówczas pojawiły się odsłonięte w szczytowych partiach okolicznych wzgórz ławice skalne, uformowane w postaci baszt, ambon czy grzybów, jakże charakterystyczny akcent naszej gminy. Doliny rzeczne zasłane zostały nanosami, a wysoczyzny pokrył less.
Tekst i zdjęcia: Czesław Anioł
* J. Kondracki – Geografia regionalna Polski. Warszawa: PWN, 2002