Wśród wielu osobliwości naszej lipnickiej ziemi znajdują się także kapliczki i krzyże przydrożne. Odczytywać je trzeba przede wszystkim jako znaki sakralne, miejsca modlitwy, w tym celu bowiem zostały wzniesione. Jednakże, niezależnie od przesłań wiary mieszczą w sobie niezaprzeczalne wartości architektoniczne i krajobrazowe.
Jak sięgnąć pamięcią i zakresem widnokręgu, to ukażą się naszym oczom przydrożne znaki sakralne. To tradycyjny widok polskich krajobrazów, a już szczególnie małopolskich wsi i dróg doń i przez nie wiodących. Wyrosły wszędzie jako znaki wiary wyrażające powszechny kult Boga i Jego świętych, prezentują poprzez swą architekturę i artystyczny wyraz tożsamość kulturową regionu. Wspólnie tworzą duchową aurę naszej małej ojczyzny.
Silnie zakorzenione w miejscowej tradycji były „odwiedziny” kapliczek zwłaszcza w „Dni Krzyżowe”. O swoich modlitewnych wędrówkach w owe dni pisze młody lipniczanin, Kazimierz Brodziński. Przy Maryjnej kapliczce „Za dworem” przy kapliczce modliły się siostry Ledóchowskie. Przy kapliczkach przetrwały jeszcze do dziś modlitwy i śpiewy w dni majowe, w czas poświęcony Maryi. Kapliczki zastępowały na co dzień i czynią to częściowo nadal, kościoły, były bliżej ludzi, bliżej ich codziennych spraw. Przy nich dokonywało się najbardziej proste w formie, przejście ze strefy profanum w sacrum. Odtworzenie historii kapliczek po tylu już latach ich trwania nie jest rzeczą łatwą, nie istnieją w zasadzie żadne źródła pisane w postaci aktów erekcyjnych dotyczących ich budowy. Jedyną taką formą są napisy fundacyjne na niektórych z nich. Trudno z nich czerpać tą podstawową wiedzę, gdyż nie wszędzie one były, lub są do dziś dnia czytelne. Bazować można prawie wyłącznie na ustnych przekazach, których coraz mniej, zważywszy na postępującą wymianę pokoleń.
*
Figury są jedną z form przydrożnego sacrum, wizerunki naszych patronów, świętych Pańskich są w ten sposób wciąż wśród nas obecne. Bliżej nam do nich ze słowami modlitwy o wstawiennictwo do Boga. Którą z dróg by nie powędrować w przestrzeni ziemi lipnickiej, to spotkać można czuwające przy nich święte figury.
Przy lipnickich drogach stoją ich dziesiątki,
Stare, zabytkowe, świętym poświęcone.
Najwięcej jest figur kamiennych, z ziemi wyrasta podzielony gzymsami na kondygnacje graniasty trzon, na nim krzyż, przeważnie z tzw. Grupą Ukrzyżowania. Są też figury Matki Bożej, której kult szczególnie uwidacznia się w ten sposób wśród jej czcicieli.
Wśród figur wyraziście zaznacza się pod lipnickim niebem postać św. Szymona, święty rodak stojąc na kolumnie, i w tej ziemskiej postaci błogosławi swoich ziomków.
Kamienne postaci, figury rzeźbione,
Wśród wzgórz i pagórków pokrytych lasami,
W pejzażu Trzech Lipnic siostrzanych sławione,
Przyjmijcie pacierze i proście za nami.
Mówiąc o kapliczkach, myślimy o świątkach tkwiących w kapliczkach, jak zwykło się mówić powszechnie, na określenie ikonograficznych przedstawień postaci Boskich i świętych tam się znajdujących. W materialnym kształcie kapliczki tkwi wizerunek – personifikacja Boga, także odwzorowanie ludzi którzy posiedli dzięki Niemu swą świętość.
W kapliczkach świątki zgarbione drzemią,
Stoją tak nisko, ledwo co nad ziemią,
Ale modlą się także za Ciebie –
Byś znalazł się wyżej, hen, aż w samym niebie.
*
W 2009 r. został wydany album zatytułowany „Kapliczki i krzyże przydrożne Ziemi Bocheńskiej” *. Tak się złożyło, że opracowałem do niego jeden z rozdziałów – Kapliczki w gminie Lipnica Murowana. Przewędrowałem licznymi drogami i ścieżkami nasze ojcowizny, udało mi się dotrzeć do blisko 80-ciu znaków sakralnych, opisać je i sfotografować Było to wielkie religijne i krajoznawcze przeżycie.
Ojczyste role świątkami zasiane,
Kapliczki i krzyże – nieraz zapomniane,
W ciągach dróg, polach, wiejskich krajobrazach
– w figurkach, obrazach.
Z kamienia i drewna, farbą malowane,
Stoją świętych postacie znane i nieznane,
Dziękczynne i pokutne od ludu ofiary
– dla Boga dary. …
W galerii zdjęć – wybrane kapliczki ze wszystkich sołectw gminy Lipnica Murowana.
Tekst i zdjęcia: Czesław Anioł
* Kapliczki i krzyże przydrożne Ziemi Bocheńskiej, Proszówki 2009 r.
