„Skamieniały Dwór” na Kobylej Górze – pomnik przyrody nieożywionej “Skałki Chronowskie”.
„Skałki Chronowskie” zwane też „Skamieniałym Dworem” są najbardziej na północ wysuniętą grupą wychodni piaskowcowych w obrębie W-LPK, zajmują wierzchowinowe partie Kobylej Góry (364 m) na terenie wsi Chronów (przy granicy z Borówną). Status prawny nadano skałkom 09.01.1997 r.
… Sterczą na szczycie skały ogromne,
Erozji siłą ziemi wyrwane.
Milczą w ukryciu o swoim bycie,
Legendy z prawdą są w nich schowane. …
W wąskim pasie grzbietu Kobylej Góry ciągnie się od doliny potoku Borowianka pas wychodni piaskowcowych kończący się w partii szczytowej pokaźną grupą skałek gruboławicowego piaskowca warstw istebniańskich dolnych.
Na szczyt prowadzi stroma ścieżka mająca w swym początkowym odcinku charakter perci. Po drodze pojawiają się pojedyncze wychodnie tworzące wspólnie grzędę skalną o długości około 40 m. Szczytowe zwieńczenie skałek tworzy jednorodna bryła skalna (typ ambony) o wrzecionowatym kształcie, która wypreparowana została z wcześniejszej formy muru. Skałka ta ma długość 10 m, szerokość 2 m, a wysokość od 1,5 do 3 m mierzona od strony południowo-zachodniej. Przewieszenie skałki i leżący poniżej blok sugeruje, iż jest to fragment macierzystej skały. Oderwany został on, lub odpadł samoistnie wzdłuż linii strukturalnego warstwowania.
Obok niewątpliwych wartości przyrodniczych wzgórza, a zwłaszcza samorodnych formacji skalnych, jest Kobyla Góra miejscem zagadkowym, pełnym historycznych śladów i legend z nich poczętych.
… Ku rolom Borównej, Chronowa i Chmury, na wzniesień falistych dale, pól i lasów
przestrzenie, do zaklętej Kobylej Góry duch rycerskiej legendy przenosi czasów …
A że te przesłanki są bez wątpienia również turystyczną atrakcją, więc pora odsłonić i legendarną kurtynę wzgórza. I jak w każdej historii, także w tej zacząć trzeba od początku.
Znawca tematu, prof. Jacek Kolbuszowski twierdzi, że owe inskrypcje są pogańskimi znakami, a wyryty tu (między innymi znakami) krzyż miał posłużyć jako zaklęcie mocy nieczystych, a zarazem neutralizować siłę oddziaływania innych inskrypcji. To biorąc pod uwagę, piaskowcowe ostańce na Kobylej Górze mogły być miejscem kultu religijnego jakiegoś prześladowanego i ukrywającego się stowarzyszenia religijnego. Ta interpretacja zbieżna jest w pewnym sensie z legendą umiejscowioną w czasach pogańskich. Znajdowało się tu ponoć uroczysko, a centralne w nim miejsce zajmowała świątynia pogańska, w której czczono bożka niebios i błyskawic Swaroga. Wszystko obróciło się w kamienie, gdy Swaróg w obronie swej świątyni atakowanej przez krzewicieli nowej wiary, zesłał błyskawice, które stopiły wszystkich i wszystko w kamienne bryły.
… Z czasem wyrósł tu nowy las, zabliźnił na wzgórzu rany
I nastał inny, nowy już czas w kronikach zapisany…
W czasach pierwszych Piastów, północne obszary Pogórza znalazły się w posiadaniu możnego ówcześnie rodu Gryfitów herbu Gryf, wywodzących się z podkrakowskich Branic. Z nadania książęcego prowadzili trzebież puszcz wprowadzając w ich miejsce nowe osady. Jedną z takich wsi był Chronów, wymieniany w dokumencie po raz pierwszy w 1238 r. Właścicielami terenów położonych na wzgórzu byli Hronowscy, jeden z nich, stał się bohaterem ciekawej legendy, która zdominowała historię wzgórza tłumacząc zarazem genezę powstania skałek.
Największa ze skał zalegających na szczycie Kobylej Góry pokryta jest tajemniczymi inskrypcjami, które do dziś nie zostały odczytane. Owe napisy i znaki (litery pochodzą z różnych alfabetów, są też i cyfry) wyryte na skale były inspiracją do powstania żywych do dziś legend. Jedną z nich jest, co potwierdzałoby nazwę skałek, historia jednego rycerza z rodu Chronowskich.
… Pokutuje rycerz w „Skamieniałym Dworze”,
Na skale znaki tkwią tylko tajemne,
A kto je odczyta, choćby w nocnej porze
Dwór ożywi, moce pokona ciemne.
Inny legendarny wątek zapisany jest w południowo-zachodnim stoku Kobylej Góry, w który wcina się przepastna debrza (leśna paryja). W połowie XVII w. była ponoć miejscem schronienia się zbiegłych z Wiśnicza (od Lubomirskiego) jeńców tureckich. Zwie się ona „Turków Dół”, co może tę legendę w pewnym sensie potwierdzać.
… Z Chronowskich kasztelu – dziś skały ogromne, rąbka tajemnic uchyli zaklęcie. …
Wśród napisów pokrywających ścianki głazów znajduje się też całkiem czytelny, wyryty na stropowej ściance ambony o znamiennej treści napis, w oryginale brzmi on następująco: „Ojczyznę wolną ratrz nam wrucić Panie”. W okresie II wojny światowej Kobyla Góra była miejscem schronienia i zbiórek chronowskiej drużyny AK. A napis jest dziełem jednego z partyzantów.
Tekst i zdjęcia: Czesław Anioł