W kręgu wiary i sztuki. Madonna Lipnicka.

W lipnickiej parafii szczególnym nabożeństwem czci się starodawny wizerunek, łaskami słynącej Matki Bożej z Dzieciątkiem, zwanej Madonną Lipnicką.
Figurka Matki Bożej znajduje w kościele parafialnym p.w. św. Andrzeja, w kaplicy południowej (mówi się też pod chórem) zwanej też kaplicą Maryjną. Umieszczona tam została w 2003 r. po długoletnie nieobecności w swej macierzystej świątyni. Zanim jednakże zajęła to godne miejsce dla jej czci, przeszła długą i owocną drogę kultu lipnickich parafian jak i artystycznych przekształceń jej wizerunku. Początków drewnianej figury Madonny należy szukać zapewne w czasach fundacji samego kościoła i początków jego wyposażania, które to nastąpiło w 1363 r. Istnieje domniemanie iż figurka została sprawiona przez założone w lipnickiej parafii w połowie XIV w. Bractwo Literackie.
Analizy porównawcze 40-stu figurek maryjnych tego typu z Małopolski i Czech jakie przeprowadzili historycy sztuki, każą sądzić że to niepoślednie dzieło powstało właśnie w tym czasie i wskazuje na wykonanie go w jednym z warsztatów snycerskich Krakowa.
Losy maryjnej rzeźby nie są jednoznacznie opisane w dziejach parafii, niemniej historykom sztuki udało się odtworzyć przybliżone losy, dziś tak uznanej z religijnego i artystycznego punktu widzenia figury1.
Matka Boża z Dzieciątkiem zdobiła początkowo północną kaplicę lipnickiej fary zwaną kaplicą Wniebowzięcia NMP. W 1500 r. wielki pożar zniszczył kościół św. Andrzeja, po jego odbudowie istniejące w parafii Bractwo Literackie ufundowało do tejże kaplicy ołtarz, a uratowana z pożaru Madonna stała się centralną jego postacią.
XVII-to wieczne źródła wspominają o dwóch wizerunkach Matki Bożej znajdujących się w kościele św. Andrzeja otoczonych kultem, a w 1655 r. mowa jest o wieńczących je koronach. Jednym z tych wizerunków jest figurka Madonny – typ Assunty 2. Już w 1612 r. ten wizerunek otoczony został kultem przez Bractwo Różańcowe, które przejęło zarazem opiekę nad całym ołtarzem. Zapewne wówczas nastąpiły daleko idące przekształcenia w układzie rzeźbiarskim figury, a to w postawie tzw. kontarpoście3, ułożeniu rąk, draperii sukni, przemalowaniach zmierzające do nadania figurze maniery barokowej i przedstawienie jej w ikonografii Matki Bożej Różańcowej. Kaplica na długi okres czasu zyskała w związku z tym miano kaplicy różańcowej.
Kolejne przekształcenia dokonano w obrębie podstawy figury. U stóp Maryi dobudowano imitację skał, na których znalazły się klęczące figury św. Katarzyny Aleksandryjskiej i św. Dominika, ponadto półksiężyc i miniatura kościoła. W tym kształcie figura przebywała w kaplicy różańcowej zwanej wówczas również garncarską (z uwagi na opiekę nad nią cechu garncarskiego) do 1887 r., kiedy to w jej miejsce wstawiono nowo sprawioną rzeźbę Najświętszej Marii Panny Niepokalanie Poczętej. Podniszczona zaś figura Madonny Lipnickiej zajęła miejsce pod arkadą wejścia do tej kaplicy, zwanej odtąd kaplicą Matki Boskiej Majowej, stała tam do roku 1976.

„Madonna Lipnicka”

Figurka piękna, gotycka,
W drewnie rzeźbiona Maryja.
Madonna nasza lipnicka –
Tobie nawet i wiek sprzyja.

W kaplicy, w swoim ołtarzu,
Zakryta świętym obrazem
Wśród świec strzelistych blasku
I witraża – co świeci o brzasku.

Przez burz dziejowych trwanie,
Łaski i pocieszenia,
I w berle Twe władanie,
W koronie królowanie.

Twe oblicze łaski pełne
I nie smutne, uśmiechnięte.
Złota szata, kula świata
– Tyś Maryjo Matką świata.

W prawym ręku Dziecię Boże,
Zrodzone, a niestworzone,
Ono przecież wszystko może
I w potrzebie dopomoże.

W tym maryjnym sanktuarium
Słysz modlitwy, Cię prosimy,
By w nadziei trwało trwanie,
Łaski Twojej posiadanie.

Mówiąc o Madonnie lipnickiej należy przywołać dramatyczne losy jakie były jej udziałem w czasie licznych pożarów, których udziałem stawała się świątynia p.w. św. Andrzeja. Paliła się ona kilkakrotnie, źródła wspominają pożary (o różnej skali) w latach 1500, 1556, 1740, 1810, 1822. Z każdej pożogi ratowano szczęśliwie figurę oraz wota, którymi była obdarowywana Matka Boża w podzięce za sprawowane za jej przyczyną łaski.
W 1976 r. została podjęta kompleksowa restauracja i rekonstrukcja rzeźby mająca na celu odtworzenie pierwotnego kształtu i barw. Konserwacje przeprowadził wg. studium M. Korneckiego Ryszard Ochęduszko z Krakowskiej Pracowni Konserwacji Zabytków. W 1999 r. prace kontynuowała Krystyna Sokół-Gujdowa przywracając ostatecznie rzeźbie gotycki kształt i wdzięk towarzyszący średniowiecznej estetyce w tym gatunku sztuki1. Usunięcie historycznych nawarstwień przywróciło zarazem rzeźbie Madonny lipnickiej walory wybitnego dzieła średniowiecznej sztuki sakralnej. Wraz z zabiegami konserwatorskimi trwały czynności zmierzające do potwierdzenia otrzymanych za pośrednictwem Maryi łask, których doświadczono poprzez lipnicki wizerunek; prowadził je ówczesny proboszcz, ks. prałat Stanisław Wiśniowski.
W październiku 2003 r. za staraniem ks. prałata Zbigniewa Krasa, proboszcza i dziekana lipnickiego, Madonna Lipnicka po 27 latach nieobecności ponownie pojawiła się w swojej świątyni. Zajęła należne jej miejsce, odnawiając trwające tu w Lipnicy kilkusetletnie sanktuarium, miejsce modlitwy i pocieszenia.

Opracowanie: Czesław Anioł

1 tamże

1 M. Kornecki –Tryptyk z Dłużca i Madonna z Lipnicy Murowanej, dwie aranżacje (w) Ochrona Zabytków, 1-2,

1981, M. Kornecki – Kościoły Lipnicy Murowanej, Currenda nr 10 – 12, Tarnów 1992

2 Assunta (Maria Wniebowzięta) — w wieńcu z gwiazd, na tle promienistej glorii, stojąca na półksiężycu

3 Sposób prezentacji postaci w rzeźbie, ukazanie modelu w ruchu

By Lipnica Murowana

Lipnica Murowana to ziemia świętych, zabytków i palm