Czasy rycerskie
Określone w akcie lokacji miasta Lipnicy powinności obronne na rzecz Królestwa, odnosiły się w zasadzie do urzędu wójta. Miał on w razie królewskiego wezwania stawić się konno i z włócznią. System wici, czyli powoływanie rycerzy (szlachty) wraz ze zbrojnymi pocztami trwał w Rzeczypospolitej bardzo długo. Wpierw rozsyłaniem wici zarządzał król, od 1454 r. prawo to przeszło na sejmiki ziemskie i ostatecznie na sejm walny. Gdy zmobilizowane w ten sposób siły były zbyt małe w stosunku do potrzeb wojennych, dokonywano w miarę możliwości skarbu królewskiego, płatnych zaciągów w ościennych krajach.
Obowiązek świadczeń na rzecz obronności kraju miały też świadczyć miasta, postanowienie króla z roku 1456 mówi, iż na wypadek wojny Lipnica miała dostarczyć 2 pieszych z kuszami do służby przy bojowym wozie bocheńskim. W latach 1509 – 11 Lipnica wystawiła już swój własny wóz bojowy na wojnę. Ale ubóstwo miasta po pożarze z roku 1520 było powodem zwolnienia Lipnicy od świadczeń wojennych. Zniszczenia spowodowane w mieście stacjonowaniem wojsk w 1588 r., były z kolei powodem zwolnienia miasta od podatków na przeciąg kolejnych czterech lat.
Wybraniectwo
Wielki mąż wojenny jakim był Stefan Batory wprowadził dodatkowo do systemu obronności Królestwa Polskiego system zwany wybraniectwem. Była to formacja sposobiona na wzór węgierski. Zaproponował on mianowicie na sejmie w 1578 r. utworzenie nowej formacji wojskowej, złożonej z kmieci. Każde 20 łanów zarówno wsi jak i miast królewskich, miało uzbroić i wysłać jednego żołnierza, zwanego wybrańcem. Konstytucja królewska głosiła, iż:
„ wybraniec miał być człowiekiem śmielszym, dostateczniejszym i do potrzeby wojennej sposobniejszym.”
Statut wybrańca określił ponadto uniwersał wydany we Lwowie 10 czerwca 1578 r.
„A takowy na pieszego obrany i postanowiony, od czasu ma być i będzie wolen od wszelkich powinności naszych, jak czynszu, poboru łanowego, robót, powozów, podwód i inszych onera (ciężarów), angarej i preangarej. Ażeby przeto wina jaka w pożytkach naszych i Rzeczypospolitej nie była, tedy za tego jednego ze dwudziestu na pieszego obranego, drudzy dziewiętnastu onera zastępować i odprawiać będą powinni. Powinność zaś pieszego takowego każdego ta: w każdą ćwierć roku do rotmistrza swojego albo jego porucznika, na to miejsce, któremu będzie przezeń oznaczone, stawić się do monstrowania z rusznicą nadrzędną, z szablą, siekierką, w sukni swej barwy, takiej, jaką mu rotmistrz albo porucznik jego naznaczy, z inszymi pieszymi podobnej. Proch też swój ołów ma mieć”.
Dla sformowania oddziałów piechoty wybranieckiej, której liczebność ustalono na 2000 żołnierzy, wyznaczano punkty zborne, takim miejscem podanym w 1594 r. przez hetmana wielkiego koronnego Jana Zamoyskiego, była Lipnica Murowana.
Łany wybranieckie
O istnieniu wybraniectwa na terenie lipnickiego starostwa niegrodowego informują lustracje dóbr królewskich czynione przez przedstawicieli Sejmu Rzeczypospolitej.
Lustracja z lat 1659 – 1664 przeprowadzona po potopie szwedzkim, była bardzo istotną z uwagi na znaczne zniszczenia wyrządzone przez działania wojenne. Ubyło warsztatów rzemieślniczych, wiele łanów opustoszało, ludność wymarła lub opuściła rodzinne strony.
W Lipnicy Murowanej lustratorzy z lat 1659 – 1664 zapisali:
„Wozu wojennego nie wyprawiają twierdząc, iż dla małej osady miasteczka wyprawiać go nie były powinni.”
Lipnica Dolna – wybrańca wyprawiają, a rola wybraniecka odłogiem leży. Zaczym jeśli kto tę role osiądzie, byle zupełny łan miał, służbę Rzeczypospolitej traktować będzie winien.
Lipnica Górna – tu istniała sytuacja taka sama jak w Lipnicy Dolnej.
Rajbrot – wybrańca w tej wsi na ten czas nie ma, ale go gromada kosztem własnym na wojnę wyprawia. Rola wybraniecka odłogiem leży.
Kolejna lustracja odbyła się w roku 1765, lustratorzy zanotowali między innymi stan gruntów wybranieckich, w starostwie lipnickim było ich 6. W 1726 powoływanie chłopów do piechoty wybranieckiej zastąpiono podatkiem przeznaczonym na potrzeby wojska, ale jak widać z lustracji, łany wybranieckie istniały nadal.
Królówka – 2 łany wybranieckie w gruncie dworskim, wybrańcy są opłacani przez gromadę w wysokości 200 złp. na rok. Przywilej na to wybraniectwo ma JMP Stanisław Wybranowski
Leszczyna – 1 łan wybraniecki, opłaca go gromada – 100 złp za rok, przywilej dla JMP Stanisława Wybranowskiego
Lipnica Górna – 1 łan wybraniecki, na którym gospodarują pracowici Sebastyjan, Wawrzyniec, Józef Wieciochowie (być może Wieciechowie), płacą z niego 100 złp.
Lipnica Dolna – 1 łan wybraniectwa w gruntach gromadzkich
Rajbrot – 1 łan wybraniectwa w gruntach gromadzkich, za który płaci gromada złp. 100, przywilej na niego posiada JMP Kurdwanowski
Opracowanie: Czesław Anioł
