Opisanie Lipnicy Murowanej mej rodzinnej miejscowości na stronach portalu Lipniczanin.pl, zajęło mi trochę czasu, zaczęło się bowiem 18 września 2014 r. Prezentowałem ją w różnorodnych czasowych i przestrzennych wymiarach. Pora zatem podsumować 114 spisanych odsłon tego urokliwego miasteczka, sławnego historią i osobliwą aurą swej duchowości.
Nawiązując do pierwszego tekstu, ostatni mój wpis tytułuję podobnie – Ku „mojej Lipnicy”
W geograficznej przestrzeni
Lipnicę Murowaną odnaleźć można w południowo-wschodniej części Pogórza Wiśnickiego, są to równocześnie południowo-wschodnie fragmenty Wiśnicko – Lipnickiego Parku Krajobrazowego. Jest to strefa przejściowa z krajobrazu pogórskich garbów i falistych wzniesień rozciągających się na północy, do wyraźnie ukształtowanych pasm wzgórz na południu sąsiadujących już z Beskidem Wyspowym. Wiekowa osada zajęła niewielką erozyjną kotlinę rzeki Uszwicy rozciągającą się u stóp lesistych, dookolnych wzgórz
Dominujące w krajobrazie Pogórza Wiśnickiego wzgórza, tworzą falującą przestrzeń zalegającą na zmiennej wysokości. W tej pagórkowatej krainie, w centralnej jej części wzniesienia sięgają wysokości rzędu 320 m – 380 m npm, zaś na południowych rubieżach, gdzie wzgórza przybierają górski charakter, wysokości bezwzględne sięgają powyżej 500 m. Przebiega tu bowiem wał wzgórz z kulminacjami Dominicznej Góry (476 m), Rogozowej (536 m), Piekarskiej Góry (515m), Szpilówki (516 m). Przesuwając się jeszcze głębiej na południe, widzimy jak Pogórze przechodzi w Beskid Wyspowy, którego częścią jest pasmo Kobyła (603 m ) – Łopusze (612 m) stanowiące granicę gminy Lipnica Murowana. W pogórskim pejzażu okolic Lipnicy, ciekawym akcentem rzeźby terenu są wychodnie gruboławicowego piaskowca ukształtowane w efektowne bryły. Wraz ze swym leśnym otoczeniem tworzą swoisty, pogórski mikro-krajobraz. W lesistych zboczach biją liczne źródła, biorą z nich początek bystre strumienie spływające wspólnie do największej wody – Uszwicy.
W pogórskiej przestrzeni stoją zgarbione zastępy wzgórz,
Do głębi krajobrazów szlak ku nim wiedzie szczęśliwy. …
Krajobrazy Pogórzem opisane
Zanim zjawimy się w samym miasteczku, rzućmy wcześniej spojrzeniem na umowną (co prawda) ale wyraźnie ukształtowaną historycznie „ziemię lipnicką”, dawniejsze starostwo niegrodowe. Wokół królewskiego grodu rozciąga się bowiem ziemia pełna urodziwego krajobrazu ukształtowanego w pogórskiej przestrzeni.
Zdążających z nadwiślańskich nizin na południe, kolejno piętrzącymi się garbami Pogórza Wiśnickiego zdumieć musi zapewne uroda łagodnych wzgórz kulturowego krajobrazu i powiększający się zasięg górskiego widnokręgu zamykającego południowy horyzont. Te krajobrazy nie jeden raz zostały przeniesione przez malarzy czy poetów na płótno i papier, uwieczniając barwami, czy też pięknem słowa swój nimi zachwyt. Urodę krajobrazów nad Uszwicą spotkać też można na obrazach, przeniesione na płótna zachowały ślady swoistego piękna odwzorowanego ręką artysty. Szczególnie talent Jana Matejki, Marii Teresy Ledóchowskiej, Marcina Samlickiego i Waleriana Kasprzyka z Bochni, Stanisława Klimowskiego z Nowego Wiśnicza, Wiktora Zina z Krakowa czy Stanisława Tkaczenki –Tkacza, odkrywał w pejzażach Lipnicy subtelne piękno krajobrazu. W olejach, akwarelach, szkicach ołówkiem zawarli oni miejscową przyrodę, historyczne zabytki, ludzkie fizjonomie.
Nie zabrakło o Lipnicy i poetyckich strof, w poezji wyraził swój zachwyt lipnickimi krajobrazami wielki polski romantyk Kazimierz Brodziński, także mieszkający na bocheńszczyźnie Robert Rydz czy Józef Niwicki. O lipnickiej ziemi układali też strofy rodacy, między innymi: Józef Piotrowski, Czesław Anioł, Stanisława Piech, Faustyna Wieciech, Krystyna Twardosz, zapewne też i inni, a tu niewymienieni.
… Jesteś już w pieśniach, legendach, malują ci obrazy,
Znalazłaś swe miejsce w książkach i piszą poezji frazy. …
Doliny i łagodne partie zboczy to przeważnie krajobraz rolniczy, pola orne, płaty łąk i pastwiska, pośród których widnieją ciągi osadnicze zwartej wiejskiej zabudowy i mniejsze skupiska rozproszonych osiedli na połogich działach. Im bliżej wierzchowin, tym bardziej zmienia się krajobraz i jego koloryt; tu zalegają lasy, niekiedy zwarte ich kompleksy.
Warto zwrócić na nie szczególną uwagę, bo znaleźć można tu wiele ustronnych miejsc, skalne ostańce, bogate runo i nieustannie zmieniający się nastrój i koloryt wnętrza. Mówiąc o zasobach przyrodniczo – kulturowych odnieść się trzeba do utworzonego w roku 1997 Wiśnicko – Lipnickiego Parku Krajobrazowego, który objął stosowną ochroną świat przyrody i wkomponowane w tę przyrodniczą przestrzeń unikalne wartości duchowego i materialnego wkładu ludzkiej społeczności.
Krajobraz kulturowy
Przeżyjmy stare miasteczko uśpione średniowieczem,
Co król je ustanowił gdy lipę naciął mieczem.
Lipnica Murowana sięga swymi początkami XII w., zaś prawa miejskie nadał jej w 1326 r. król Władysław Łokietek. Siłą napędową jej rozwoju stał się handel i rzemiosło korzystające z uprzywilejowanego położenia przy szlaku węgierskim. Pod koniec XIV w. miasto zostało otoczone murami obronnymi, co nadało jej status miasta bezpiecznego i przełożyło się także na miano drugiego członu swej nazwy, Lipnica przekształciła się w Lipnicę Murowaną. Z biegiem czasu stała się znaczącym miastem historycznej Małopolski. Powstałe przed wiekami, w niewielkiej przestrzeni stu łanów frankońskich miasto, zastygło na długo w swojej średniowiecznej, skromnej obszarowo wielkości i skansenowej postaci, kompensując sobie ten stan znacznie obszerniejszą czasoprzestrzenią. Zachowana struktura urbanistyczna średniowiecznego miasta, zabytkowe budowle sakralne i świeckie świadczące o wiekach Lipnicy, czynią z niej miejsce niezwykłe na mapie atrakcji turystycznych Małopolski. Kościół św. Leonarda stanowi zabytek znajdujący się pod patronatem UNESCO, dołącza do niego murowany, gotycki kościół z 1364 r. p.w. św. Andrzeja i barokowa świątynia św. Szymona z Lipnicy z 1648 r. W zabytkowy układ urbanistyczny wpisuje się unikalna zabudowa mieszkalna rynku i zdobiąca go statua świętego Szymona z Lipnicy. Monarszym okiem, z orężem u boku czuwa z pomnika nad swoim miasteczkiem król Władysław Łokietek. Za rzeką rysuje się zaś wśród parkowych drzew stary dwór Ledóchowskich, gdzie wzrastały ku świętości Maria Teresa i Urszula. Ta zabytkowa urbanistyczna substancja jest tłem dla kultywowanych starych obrzędów, tu siła tradycji i oryginalna duchowość promieniuje ze świętych miejsc i postaci. Każe to postrzegać Lipnicę jako miejsce obdarzone szczególną, wewnętrzną mocą. Dobre wyposażenie w bazę turystyczną, w tym szlaki tematyczne, daje szansę ukazania różnorodnych walorów turystycznych w jakie obfituje gmina. Pospieszmy zatem do Lipnicy Murowanej, odwiedźmy także gościnne sąsiednie wioski. Zapraszamy!
Czesław Anioł
